Tratu-berdintasunari eta diskriminaziorik ezari buruzko III. Euskal Kongresua

Erabereanen bi urtez behingo lan-esparruan garatzen den biltzar honetan, Eraberean Sareak, tratu-berdintasunaren eta diskriminaziorik ezaren alde, benetako berdintasun eraginkorraren alde beste eragile akademiko, sozial eta instituzionalekin hausnarketa eta lan partekatua egiteko espazio teknikoak sortzeko konpromisoa gauzatu zuen.

“Diskriminazioaren aurkako estrategien erronkak eta aukerak” hirugarren kongresu hau hainbat ikuspegitatik planteatu zen, hala nola zuzenbidea, politika publikoak edo gizarte zibil antolatuaren ekintza. Era berean, diskriminazioaren aurka babestutako kategoriak (jatorri nazionala, etnikoa edo arrazakoa, sexu- eta genero-aniztasuna, desgaitasuna, erlijio-sinesmenak…) eskatzen dizkieten kolektiboen berezitasunak ere kontuan hartu ziren.

Horretarako, gai horietako aditu ugari izan ditugu, eguneroko jardunaren eta bereizkeriaren aurkako borrokaren jakitun direnak. Era berean, berdintasunaren alde lan egiten duten erakundeetako arduradunak ere izan ziren.

Artikulu hau aprobetxatuz, eskerrak eman nahi dizkiegu profesional handi horiei guztiei biltzarrean egindako dedikazio eta ekarpenengatik. Beraz, eskerrik asko honako hauei: Francisco J. Bariffi (Madrilgo Carlos III .a Unibertsitatea), Miguel Ángel Aguilar García (Estatuko Fiskaltza Nagusiko Gorroto eta Diskriminazio Delituen Unitateko Salako fiskala), Nicolás Marugán Zalba (Tratu Berdintasunerako eta Arraza Aniztasunerako zuzendariorde nagusia (Berdintasun Ministerioa), Miren Ortubay Fuentes (UPV/EHU), Pilar Rodríguez Rodríguez (Pilares Fundazioa), María Oliver (Bartzelonako Bizitza Independenterako Bulegoa), Ruth Caravantes Vidriales (EAPN), Helene Colomo Iraola (UPV/EHU), Bárbara Monllor Taltavull (Bartzelonako Autonomia Erkidegoko U.), Sara Giménez Giménez (Ijitoen Idazkaritza Fundazioa), Sarahi Boleko Eribe (SOS Racismo Madrid), Charo Alises Castillo (FELGTBI+), Carmen Santiago Reyes (Kamira federazioa), Anibal M. Astobiza (ikertzailea), Antonio Fernández García (Oberta de Catalunya U.), Marcos Sánchez Santiago eta Inés Aguiar Lambea (Oberaxe), Carlos Arcila Calderón (Salamancako U.)

Adituen zerrenda horrekin, zazpi lan-mahairen inguruan antolatu zen kongresua, eta, aurretik, hitzaldi nagusia egin zen. Lan-mahai horietako batzuk paraleloan egin ziren, planteatutako gaiari buruzko hainbat ikuspegi jorratuz.

Biltzarrean, batez beste, 90 pertsona izan ziren egunero. Bi egunez, diskriminazioaren aurka borrokatzeko egungo estrategien erronka eta aukera nagusietako batzuk azaldu ahal izan ziren, tratu-berdintasunerako eta diskriminaziorik ezerako uztailaren 12ko 15/2022 Lege integralaren hedapen-testuinguru batean, Estatuko fiskaltza nagusiaren gorroto- eta diskriminazio-delituei buruzko fiskaltza espezializatuaren sorreran, eta gai horri buruzko etorkizuneko euskal lege bati buruzko jardunaldi teknikoen garapenarekin.

Jarraian, labur-labur, goian aipatutako hizlariek mahaietan agerian jarri zituzten kontzeptu eta ikuspegi garrantzitsuenetako batzuk nabarmenduko ditugu:

Hitzaldi nagusian, Bariffi jaunak ezberdintasunean oinarritutako tratu txarren ideiari buruz hitz egin zuen, eta hark funtsean pertsona orori eta giza eskubideei nola eragiten dien azaldu zuen. Berdintasun formaletik berdintasun inklusibora igarotzeko beharra nabarmendu zuen, diskriminazioaren zama aldatzeko berdintasunaren betaurrekoak erabiliz.

Erronka gisa, diskriminazioaren aurkako kultura falta aipatu zuen, eta, gainera, integrazio-espazio berrietan begiak jarri behar direla adierazi zuen, hala nola ingurune digitalean.

Era berean, nabarmendu zuen oinarrizko eskubideen atzerakada nabarmena izan dela, pandemiaren osteko ezegonkortasun-testuinguru batean. Hala eta guztiz ere, aukera gisa, aldaketa sakon eta azkarren garaian gaudela nabarmendu zuen, baina gazteek gizarte-eraldaketa posiblearen aurrean duten indar handiarekin kontatzen dugu.

Lehenengo mahaian, (Diskriminaziotik babesteko tresnei buruz), Estatuko Fiskaltza Nagusiaren gorroto- eta diskriminazio-delituen unitate espezializatua aurkeztu zen, eta haren eskumenak eta eginkizunak laburbildu ziren, bai eta epe ertainera sendotzeko dituen erronka eta aukera nagusiak ere.

Unitate honen eginkizunen artean dago tratu-berdintasunaren eta diskriminaziorik ezaren arloan erakundeak gainbegiratzea, iradokitzea eta koordinatzea, batez ere arlo horretako fiskaltza berezien jarduera-batasuna bermatzean zentratuta. Herritarren eskura jartzen du bereizkeriaren aurkako jurisprudentzia, eta probintziako atalak finkatzen eta langile espezializatuak ematen saiatuko da.

Mahai horretan bertan, biktima jarduera guztien erdigunean jartzearen garrantzia azpimarratu zen, diskriminazioa aipatu zen arrazismo estrukturalari begira, legeak promulgatzeaz gain inplementatu egin behar direla adieraziz. Arraza-bereizkeria juridikoki loteslea den termino gisa nabarmendu zen. Era berean, segregazioa landu beharreko diskriminazio-adierazpen larritzat hartu zen.

Azkenik, Euskadin dagoen gorroto-delituen erregistro progresiboa aipatu zen, besteak beste, gai horren inguruan kontzientziazio eta sentsibilizazio sozial handiagoa dagoelako, eta horrek erregistratutako salaketak ugaritzea dakar. Ez gaitu kezkatu behar estatistiketan leku nabarmenean agertzeak erregistratutako intzidentzia-kopuruari dagokionez, aurrera doan lan baten parte delako, nahiz eta hobetzeko premia nabarmenak dituen.

Ildo horretan, adierazi zen kontuan hartu behar dugula sistema penalak ez duela erreparaziorik eskaintzen, eta erantzukizuna indibidualizatzera behartzen duela, eta, beraz, desabantaila eta arriskua dakarrela polizia-jarduketen aurrean. Poliziak pertsonen segurtasuna eta babesa bermatu behar ditu; horretarako, erabakitzeko nolabaiteko tartea badu. Legearen eragile eta pertsonen segurtasunaren bermatzaile izanik, ez luke inoiz diskriminaziorik egin behar; funtsezko pieza dira diskriminazioari aurre egiteko, baina egiaztatu da prestakuntza eta sentsibilizazioa oraindik ez direla nahikoa.

Bigarren mahaian, (Erronkak diskriminazioaren aurkako borrokan: edadismoa, kapazitismoa eta aporofobia), estereotipoen, aurreiritzien eta diskriminazioaren kontzeptuetan murgildu ondoren, pandemian zehar, hiru begirada horien berezitasunari heldu zitzaion.

Intersekzionalitatea bereziki adinarekin, desgaitasunarekin, generoarekin eta etniarekin erlazionatzen dela ikusarazi zen. Azpimarratu zen kontuan izan behar dugula eskubideak ez direla iraungitzen, eta zaintza eredu berrien esparruan prestatu, informatu, ezagutu eta aitortu behar dela, horizontaltasuna markatuz eta hori gauzatzeko beharrezkoa den finantzaketa sartuz.

Pertsonak eskubideen subjektuak dira, eta ez zaintza-objektuak; bizitza independentearen mugimenduaren lan-ardatzaren zati bat da hori.

Gizartea beldurretik, gorrototik eta arbuiotik erlazionatzen da pobrezia-egoeran dauden pertsonekin. Horren arabera jokatzen dugu pertsonaren aurka, eta gizarte osoarentzako erantzukizuna da horri aurre egitea. Pobrezia-egoeran dauden pertsonen % 50ek gorroto- delituren bat jasan dute, sistemak akatsak ditu eta pobreak ezkutatzen saiatzen da. Pertsona pobre horiek, azkenean, beren burua erruduntzat jotzen dute, eta beren egoeraz lotsatzen dira.

Ezin dugu ahaztu estereotipoek botere-egiturak errespetatzen dituztela; horregatik, horiekin hautsi behar da. Kapazitismoari dagokionez, laguntzaile pertsonalaren figura nabarmendu zen interesgarritzat, betiere figura aitortua, gaitua eta baloratua bada.

Borroka-aktibismo baterantz jo behar dugu, elkarreraginean jarduteko, hezteko eta legeak egiteko.

Hirugarren mahaiak, (Bereizkeriaren aurkako jurisprudentziak), hainbat ikuspuntutatik heldu zitzaion gai horri, eta hizlariek honako hau adierazi zuten:

Gaur egun, oinarrizko erregulazio bat dago antigitanismoari buruz, eta oso berria da; beraz, ikusi beharko da nola eboluzionatzen duen.

Bereizkeriaren aurkako jurisprudentzia aldatuz doa, nazioarteko konbentzioetan eta Estatuko gainerako arau osagarrietan erabat jasota dagoen berdintasun-bermea sendotuz.

Eguneroko bizitzan dagoen diskriminazio arrazistak ez ditu erabaki judizial gehiago ekartzen. Oso epai gutxi daude horri buruz, eta, bereziki, kondena-epaiak. Desadostasun handia dago hautemandako diskriminazioaren eta barne-auzitegiek nahiz nazioz gaindikoek emandako erabaki judizialen artean.

Erreparazio indibidualizatua behar da, eta justizia benetan leheneratzailerantz jo; beraz, prestakuntza espezializatu gehiago behar dugu, tresna erabilgarri gehiago, kontzeptuen bilakaera ahalbidetzeko lan egin, arauen interpretazioa hobetu, batez ere, araudien arteko talka saihesteko eta sexuaren eta generoaren larrigarria behar bezala aplikatzeko.

Laugarren mahaian, (Diskriminazioaren aurkako erronkak: arrazismoa, LGTBIfobia eta antigitanismoa) hizlariek, berriz ere, etnozentrismoa instituzionalizatzeko balio duen egiturazko arrazismoa dagoela egiaztatu zuten.

Atzerritarrei buruzko Legearen beraren alderdiak zalantzan jartzen dira diskriminazioaren aurkako borrokaren esparruan. Atzerritartasunari buruzko legediaren salbuespen jakin batzuk zalantzan jartzen dira, eta pertsona batzuek zenbait eskubide merezi dituzten ala ez eztabaidatzen da.

Erronka gisa, pertsona eta talde jakin batzuekiko hiperzaintza, mesfidantza eta estigmak baztertzea, eta arrazismo estrukturala aitortuko duen lege bat onartzeko beharra planteatzen da

Komenigarria da eskubideen eta berdintasunaren aldeko aktibismoa mobilizatzea, batez ere familia guztiena, 2023ko “trans” legean aitortutako nortasunaren autodeterminazioa gauzatzeko.

Legea bete behar da eta justizia leheneratzaile baterantz jo diskriminazioaren gurpiletik irteteko. Benetako berdintasun eraginkorra da erronka nagusia.

Gizarteak aurrera egin du tratu-berdintasunean, erakundeen erantzuna handiagoa da,  horren adibidea antigitanismoaren larrigarria sartu izana da, baina informazio, prestakuntza, gizarte-baliabide eta bitartekotza gehiagorekin egin behar dugu aurrera, antigitanismoaren larrigarria aplikatu ahal izateko.

Bostgarren mahaian, “Adimen artifizialak tratu-berdintasunean eta diskriminaziorik ezean duen eragina” izenekoan, hasi ziren esaten ezin dugula erantzukizun guztia makinetan utzi, pertsonek kudeatzen baitituzte makinak.

IAk giza lanari egiten dion ekarpena baloratu behar da, pertsonek egiten dutenarekin alderatuta lanerako gaitasun handiagoa eta eraginkorragoa duelako.

Algoritmoek kudeaketa gardena behar dute diskriminazioa saihesteko edo, gutxienez, tratu-berdintasunaren alde lan egiteko. Zenbat eta gardentasun gutxiago, orduan eta diskriminazio handiagoa. Ziklo interaktibo baten bidez, makinak ikasi egin behar du.

Gure eguneroko bizitzako hainbat alderditan (erosketak, lana, irudia, gizartea, etab.), IAren eta domotikaren ezarpenean ikuspegi kritikorik eza nabari da.

Gizarte zibil antolatua, ikerketa eta etika handiagoa eta adimen artifiziala arautzeko arau espezifiko batzuk izatea gomendatzen da.

Algoritmoek joera bidegabeak erabiltzen dituztenean diskriminazioa gertatzen da; beraz, datuak babesteko araudi zurruna izan behar dugu (profilak). Nolanahi ere, debekatuta dago jatorriaren araberako diskriminazioa, datu biometrikoak, pertsonen sailkapena, arriskuaren ebaluazioa, irudien erabilera faltsua eta emozioetan inferentzia egitea.

Adimen artifiziala erabiltzeko arrisku handiko eremuak daude, hala nola hezkuntza, kontratazioa, gizarte-prestazioak, migrazioak eta legearen aplikazioa. Legeak aurrera egiten du, baina zaila da adimen artifiziala kontrolatzea; beraz, gardentasuna bermatu behar da, makinen giza zaintza mantendu behar da, kalteak minimizatu behar dira, zehaztasun eta sendotasun handiagoa bilatu behar dira.

Seigarren mahaian (Diskriminazioa komunikazioan: komunikabideak eta sareak) eremu horrekin zerikusia duten alderdiak bereizi behar dira. Legez kanpokoa ez den diskurtso gorrotagarria, gorrotoaren diskurtso ilegala baina delitua ez dena, jada mehatxuak diren gorroto-delituetatik eta muturreko beste gorroto-mota batzuetatik sailkatzen eta bereizten jakin behar da.

Dimentsioak ikusi behar dira, bakoitzaren garrantzia eta irismena baloratu behar da, baita duten hedapen azkarra ere. Askotan desinformazioa hedatzen da, plataformen arabera dimentsio eta irismen internazionalarekin. Normalean gorroto-giro bat, anti diskurtsoa eta hizkuntza kodetua sortzen dira.

Oro har, gorrotatzaileak (hater) sinbologia nazionala eta sare pertsonalak erabiltzen ditu, jarraitzaileak ditu eta pertsona frustratua eta sumindua da.

Bide judizialetik borrokatu behar da, baina baita txostena egin, sentsibilizatu, narratiba berriak sortu eta diseinatu, eta erabiltzaile ahaldunduak izan ere. Zaintza lan bat egin behar da YouTube, Tik Tok, Facebook, Instagram eta abarretan. Terminologia berri bat ere inplementatu behar da, adibidez, alerta-gorroto.

Delituak diren gorroto-diskurtsoei dagokienez, azterketa enpirikoak egin behar dira, analisiak algoritmoekin egin behar dira, eta salaketekin gurutzatutako gorroto-diskurtsoen eredua baloratu behar da, delituak azaldu behar dira, aurresateko gaitasuna sortu behar da, eta aldagai esanguratsuenak ezarri behar dira mezu kopuruari, mehatxuei eta abarri dagokienez.

7. mahaian, (Diskriminaziotik babesteko intersekzionalitateari buruz), eguneroko hainbat egoera aztertu ziren. Bertaratutako pertsonen begiradara zabaldu nahi izan zen, eta adierazi zen lana lehenetsi behar zela egoerei aurre egiteko, inor zauritu gabe konponbideak bilatuz, pertsona guztiek elkarrekin nola hitz egin dezaketen ikusteko, botere-harreman eraginkorrak eta egiazkoak identifikatzeko eta aitortzeko.

Egiaztatu ahal izan zenez, intersekzionalitatea monofokalitatetik ateratzen da, eta begirada zabaldu egiten du ardatz guztiak gurutzatzen direla eta zeharkatzen gaituztela jakinda; hala ere, ez dira ahaztu behar fpatrimonialismoak eta lehiaketa funtsezko kontzeptu gisa. Galderak egin behar dizkiogu geure buruari eta konplexutasunetik, nortasunetik eta egituratik pentsatu behar dugu, moda bat ez dela jakinda.

Mentalitatea eta inertziak aldatu behar dira. Terminologiak aldatu behar ditugu, birpentsatu, berregin eta berridatzi.

Pertzepzioari dagokionez, ikuspuntu askotatik ikusi behar da: osasuna, prestakuntza, hezkuntza, enplegua, gizarte-erreferenteak bilatzea, enplegua, etab. Kontuan hartu behar dira “besteak”, historia eta hari egindako ekarpena.

Latinoek eta afrikarrek parte hartzeko espazioak sortu behar dira, talde ezberdinetan pentsatu behar da, begirada ondo kokatuta eduki behar da, ordezkaritza handiagoa bilatu behar da hainbat eremutan.

Kultura-kudeaketan, sozializatzen ez duten planak identifikatzea, ekintza osoan nola islatzen diren ikustea, eragileak inplikatzea eta programetan sortzaile gisa sartzea.

Azkenik, baina ez horregatik garrantzi gutxiagokoa, aurreko kongresuetan bezala, urriaren 5ean “Ausartak” jarduera egin zen, Zehar-Errefuxiatuekin elkartearen zuzendaritzapean. Oraingo honetan, izenburu honekin: “Arrazakeriaren aurka etxebizitzaren alokairuan”. Honako hauen ekarpenak jaso zituen: Frank Philips (Ganteko Udala, Belgika), Miguel Ruiz (Bartzelonako Etxebizitzaren Aldeko Elkartea) eta Yahya Aaboud (Errenteriako bizilaguna). Horiez gain, Zahra Bouras, Isabel Jimenez, Mª Carmen Jiménez eta Abdoulaye Sarr ere izan ziren, eta eskerrak eman nahi dizkiegu egindako ekarpenagatik eta laguntzagatik, kongresuan etxebizitzari begirada berezi hori gauzatzeko, “Ausartak” jarduera horren bitartez.

Zalantzarik gabe, kongresu hau hausnarketarako eta kontrasterako oso gune interesgarria izan zen ikuspegi ezberdin baina osagarrietatik, tratu-berdintasuna eraginkorra eta benetakoa izateko helburuz.